ఇందిరా గాంధీ: భారతదేశానికి మొదటి మహిళా ప్రధాన మంత్రి - ఒక అసాధారణ జీవిత చరిత్ర
పరిచయం
భారతదేశ చరిత్రలో మహిళల పాత్ర అసాధారణంగా మార్పు తీసుకొచ్చినప్పుడు, ఇందిరా ప్రియదర్శిని గాంధీ అనే పేరు మొదటిది. 1917 నవంబరు 19న అలహాబాదులో (ప్రస్తుత ఇలాహాబాద్) జన్మించిన ఆమె, భారతదేశానికి మొదటి మరియు ఏకైక మహిళా ప్రధాన మంత్రిగా పదవి చేపట్టారు. ఆమె తండ్రి పండిట్ జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో కీలక పాత్ర పోషించిన నాయకుడు. ఇందిరా గాంధీ జీవితం ఒక మహా కావ్యం లాంటిది – స్వాతంత్ర్య సమరయోధురాలు, రాజకీయ వ్యూహకర్త, ధైర్యవంతురాలు మరియు వివాదాస్పద నాయకురాలిగా పేరుపొందారు. 1966 నుండి 1977 వరకు మూడు పర్యాయాలు, 1980 నుండి 1984 వరకు మరోసారి ప్రధాన మంత్రిగా పనిచేసిన ఆమె, భారతదేశాన్ని అంతర్జాతీయ స్థాయిలో గుర్తింపు పొందేలా చేశారు. అయితే, ఆమె పాలనలో అత్యవసర్ కాలం (The Emergency) వంటి వివాదాలు కూడా ఉన్నాయి. ఈ ఆర్టికల్‌లో ఇందిరా గాంధీ జీవితాన్ని వివరంగా చూదాం.
బాల్యం మరియు విద్యాభ్యాసం
ఇందిరా గాంధీ బాల్యం రాజకీయాలు, స్వాతంత్ర్యోద్యమం మరియు కుటుంబ సవాళ్లతో నిండినది. 1917లో జన్మించిన ఆమె, తండ్రి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ మరియు తల్లి కమలా నెహ్రూ కుమార్తె. నెహ్రూ కుటుంబం ఆగ్రా మరియు ఔధ్ యునైటెడ్ ప్రావిన్సెస్‌లో ప్రముఖ కాంగ్రెస్ నాయకులు.ఇందిరా చిన్నప్పుడే తండ్రి జైలు శిక్ష అనుభవించారు, ఇది ఆమె బాల్యాన్ని ఒంటరిగా గడపడానికి దారితీసింది. తల్లి కమలా ఆరోగ్య సమస్యలతో బాధపడ్డారు, 1936లో ఆమె మరణించారు — ఇది ఇందిరాకు మానసిక ఒత్తిడి తెచ్చింది.
ఆమె విద్యాభ్యాసం అస్థిరంగా ఉండేది. మొదట స్విట్జర్లాండ్‌లోని ఎకోలే నౌవెల్ స్కూల్‌లో చదివారు, తర్వాత జెనీవాలోని ఎకోలే ఇంటర్నేషనల్‌లో. భారతకి తిరిగి వచ్చిన తర్వాత, ఢిల్లీలోని జీన్ హై స్కూల్ మరియు అలహాబాద్ విశ్వవిద్యాలయంలో చదువుకున్నారు. 1937లో ఆక్స్‌ఫర్డ్ యూనివర్సిటీలో చేరారు, కానీ ఆరోగ్య సమస్యలు మరియు రాజకీయ కారణాల వల్ల డిగ్రీ పూర్తి చేయలేకపోయారు. అయినప్పటికీ, ఆక్స్‌ఫర్డ్‌లో ఆమె భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొన్నారు. బాల్యంలోనే 'మాంకీ ప్యాస్' అనే రహస్య సంఘాన్ని ప్రారంభించి, బ్రిటిష్ వ్యతిరేక కార్యక్రమాల్లో పాల్గొన్నారు. ఈ అనుభవాలు ఆమెలో ధైర్యం, నాయకత్వ లక్షణాలను పెంచాయి. ఆమె బాల్యం ఒక రాజకీయ శిబిరం లాంటిది, ఇక్కడ స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాటం ఆమె రక్తంలోనే ప్రవహించింది.
వివాహం మరియు కుటుంబ జీవితం
1930ల చివరలో ఇందిరా ఫిరోజ్ గాంధీని కలిశారు. ఫిరోజ్ పార్సీ మతస్థుడు, 'నేషనల్ హెరాల్డ్' వార్తాపత్రికలో పనిచేసేవారు. 1942 మార్చి 26న ఢిల్లీలో వారి వివాహం జరిగింది, అది స్వాతంత్ర్యోద్యమ సమయంలో 'ఇండియా క్విట్ ఇండియా' ఉద్యమంతో సమానంగా జరిగింది. వివాహం తర్వాత ఇందిరాకు ఇద్దరు కుమారులు – రాజీవ్ (1944) మరియు సంజయ్ (1946) – జన్మించారు. కానీ, ఆమె భార్యాగృహ జీవితం సంక్లిష్టంగా ఉంది. ఫిరోజ్‌తో రాజకీయ, వ్యక్తిగత విభేదాలు ఏర్పడ్డాయి. 1950లలో వారు విడాకులు తీసుకోవడానికి దగ్గరయ్యారు, కానీ కుమారుల కోసం వారు కలిసి ఉన్నారు.
ఫిరోజ్ 1960లో మరణించారు, ఇది ఇందిరాను మరింత బలపడేలా చేసింది. ఆమె కుమారులు కూడా రాజకీయాల్లో ప్రవేశించారు – రాజీవ్ తర్వాత ప్రధాన మంత్రి అయ్యారు, సంజయ్ కాంగ్రెస్‌లో కీలక పాత్ర పోషించారు (కానీ 1980లో విమాన ప్రమాదంలో మరణించారు). ఇందిరా కుటుంబ జీవితం ఆమె రాజకీయాలకు మద్దతుగా ఉంది, కానీ అదే సమయంలో వ్యక్తిగత ఒంటరితనాన్ని కూడా తెచ్చింది. ఆమె ఎప్పుడూ "కుటుంబం మరియు దేశం – రెండూ ఒకటే" అని చెప్పేవారు. ఈ కుటుంబ బంధాలు ఆమె జీవితాన్ని మరింత ఆకర్షణీయంగా చేశాయి.
రాజకీయ ప్రవేశం మరియు ఎదుగుదల
స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో చిన్నప్పటి నుండే పాల్గొన్న ఇందిరా, 1942లో 'ఇండియా క్విట్ ఇండియా' ఉద్యమంలో అరెస్ట్ అయ్యారు. స్వాతంత్ర్యం తర్వాత, తండ్రి నెహ్రూ ప్రధాన మంత్రిగా ఉన్నప్పుడు ఆమె వారి సహాయకురాలిగా పనిచేశారు. 1955లో కాంగ్రెస్ పార్టీలో చేరారు, 1959లో భారతీయ జాతీయ కాంగ్రెస్ అధ్యక్షురాలిగా ఎన్నికయ్యారు. ఇది ఆమె రాజకీయ జీవితంలో మలుపు.
1964లో నెహ్రూ మరణం తర్వాత, లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి ప్రధాన మంత్రిగా ఎన్నికయ్యారు. శాస్త్రి మంత్రివర్గంలో ఇందిరా వివరాలు మంత్రిగా, తర్వాత సమాచార మంత్రిగా పనిచేశారు. 1966లో శాస్త్రి మరణం తర్వాత, మోరార్జీ దేశాయ్‌కు వ్యతిరేకంగా ఇందిరాను ప్రధాన మంత్రిగా ఎన్నుకున్నారు. ఆమె "గరీబీ హటావో" నినాదంతో ప్రజలను ఆకర్షించారు. మొదటి పదవీ కాలంలో ఆమె బ్యాంకులు జాతీయీకరణ, ప్రధాన పరిశ్రమల జాతీకరణ వంటి సంస్కరణలు చేశారు. ఈ సంస్కరణలు ఆమెను ప్రజల మధ్య ప్రసిద్ధి చేశాయి.
ప్రధాన మంత్రి పదవి: మొదటి మరియు రెండవ పర్యాయాలు
ఇందిరా గాంధీ ప్రధాన మంత్రి పదవి 1966లో ప్రారంభమైంది. మొదటి పర్యాయంలో (1966-1977) ఆమె అనేక సవాళ్లను ఎదుర్కొన్నారు. 1967 ఎన్నికలు, 1971 భారత-పాకిస్తాన్ యుద్ధం ఆమె నాయకత్వాన్ని పరీక్షించాయి. 1971 యుద్ధంలో బంగ్లాదేశ్ స్వాతంత్ర్యానికి భారతదేశం మద్దతు ఇవ్వడం ఆమె అత్యుత్తమ విజయం. ఈ యుద్ధంలో 93,000 పాకిస్తాన్ సైనికులు లొంగిపోయారు, ఇది భారతదేశాన్ని అంతర్జాతీయంగా బలోపేతం చేసింది. ఆమె "గరీబీ హటావో" కార్యక్రమంతో గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో అభివృద్ధి చేశారు.
కానీ, 1975లో అలహాబాద్ హైకోర్టు ఆమె ఎన్నికను రద్దు చేసినప్పుడు, ఆమె అత్యవసర్ కాలాన్ని ప్రకటించారు. ఈ కాలం (1975-1977) భారత రాజకీయ చరిత్రలో వివాదాస్పదం. మీడియా సెన్సార్‌షిప్, వ్యతిరేకవాదుల అరెస్టులు, బలవంత గర్భనిరోధ కార్యక్రమాలు వంటివి జరిగాయి. సంజయ్ గాంధీ ఈ కాలంలో ప్రభావవంతమైనవారు. 1977 ఎన్నికల్లో కాంగ్రెస్ ఓడిపోయింది.
1978లో కాంగ్రెస్ (ఐ) పార్టీని ప్రారంభించి, 1980లో తిరిగి అధికారంలోకి వచ్చారు. రెండవ పదవీ కాలంలో (1980-1984) ఆమె ఆర్థిక సంస్కరణలు, రక్షణ బలోపేతం చేశారు. అయితే, పంజాబ్‌లో సిక్కు తీవ్రవాదం సమస్యగా మారింది. 1984 ఆపరేషన్ బ్లూ స్టార్‌లో హర్మందిర్ సాహిబ్‌లో తీవ్రవాదులను అణచివేయడానికి సైన్యాన్ని పంపారు, ఇది సిక్కు సముదాయంలో కోపాన్ని రేకెత్తించింది.
ముఖ్య సంఘటనలు మరియు సవాళ్లు
ఇందిరా పాలనలో అనేక మైలురాళ్లు ఉన్నాయి. 1969లో కాంగ్రెస్ పార్టీ విభజన, ఆమె నాయకత్వం బలోపేతం. 1974లో పోఖ్రాన్ అణు పరీక్ష భారతదేశాన్ని అణు శక్తి సమ్పన్న దేశంగా చేసింది. అంతర్జాతీయంగా, ఆమె సోవియట్ యూనియన్‌తో సన్నిహిత సంబంధాలు పెంపొందించారు — 1971 యుద్ధంలో సోవియట్ మద్దతు కీలకం.
కానీ, సవాళ్లు కూడా ఎక్కువ. 1971 యుద్ధం తర్వాత ఆర్థిక సంక్షోభం, 1975 అత్యవసర్ విమర్శలు, పంజాబ్ సమస్యలు, అస్సాం ఉద్యమాలు ఆమెను కష్టపడేలా చేశాయి. ఆమె "భారతదేశం ఒక ప్రపంచం, ఒక కుటుంబం" అనే సిద్ధాంతంతో విదేశీ పాలసీని రూపొందించారు. ఈ సంఘటనలు ఆమెను "ఐరన్ లేడీ"గా పిలవడానికి కారణమయ్యాయి.
హత్య మరియు వారసత్వం
1984 అక్టోబర్ 31న, ఢిల్లీలోని తన నివాసంలో ఇందిరాను ఆమె సిక్కు బాడీగార్డులు సత్వంత్ సింగ్ మరియు బేంట్ సింగ్ కాల్చి చంపారు. ఆపరేషన్ బ్లూ స్టార్ ప్రతీకారంగా ఈ హత్య జరిగింది. ఆమె మరణం దేశవ్యాప్త దుఃఖాన్ని తెచ్చింది, ముఖ్యంగా ఢిల్లీలో సిక్కులపై దాడులు జరిగాయి.
ఇందిరా వారసత్వం అపారం. ఆమె మహిళలకు రాజకీయాల్లో ప్రేరణ. గ్రామీణ భారతాన్ని ఆధునీకరించడం, అణు శక్తి సాధన, బంగ్లాదేశ్ స్వాతంత్ర్యం – ఆమె సాధనలు భారత చరిత్రలో శాశ్వతం. విమర్శకులు అత్యవసర్‌ను ఏకాధిపత్యంగా చూస్తారు, కానీ మద్దతుదారులు ఆమెను దేశ రక్షకురాలిగా భావిస్తారు. ఆమె మరణానికి 40 ఏళ్ల తర్వాత కూడా, ఇందిరా గాంధీ పేరు భారత రాజకీయాల్లో ప్రతిధ్వనిస్తోంది. ఆమె జీవితం ధైర్యం, త్యాగం మరియు నిర్ణయాత్మకతకు ఒక ఉదాహరణ.
🪔 ఇందిరా గాంధీ – భారత చరిత్రలో చిరస్మరణీయ నాయకురాలు