ద్రవ్యోల్బణం అంటే ఏమిటి?
ద్రవ్యోల్బణం (Inflation) అనేది ఆర్థిక శాస్త్రంలో ఒక ముఖ్యమైన భావన. ఇది ఒక దేశంలో వస్తువులు మరియు సేవల ధరలు సాధారణంగా పెరగడాన్ని సూచిస్తుంది. సరళంగా చెప్పాలంటే, మీరు గతంలో 100 రూపాయలతో కొన్న వస్తువును ఇప్పుడు 120 రూపాయలు ఇవ్వాల్సి వస్తే, అది ద్రవ్యోల్బణం వల్ల జరిగిందని అర్థం. ద్రవ్యోల్బణం రేటు (Inflation Rate) అనేది ధరలు ఎంత త్వరగా పెరుగుతున్నాయో కొలుస్తుంది. ఇది సాధారణంగా శాతం (%)లో వ్యక్తపరుస్తారు. ఉదాహరణకు, ఒక సంవత్సరంలో ద్రవ్యోల్బణం రేటు 5% అయితే, వస్తువుల ధరలు సగటున 5% పెరిగాయని అర్థం.
ద్రవ్యోల్బణం ఎలా లెక్కిస్తారు? భారతదేశంలో ద్రవ్యోల్బణాన్ని ప్రధానంగా రెండు సూచికల ద్వారా కొలుస్తారు: వినియోగదారుల ధరల సూచిక (Consumer Price Index - CPI) మరియు హోల్‌సేల్ ధరల సూచిక (Wholesale Price Index - WPI). CPI అనేది సాధారణ ప్రజలు కొనుగోలు చేసే వస్తువులు మరియు సేవల ధరల మార్పును ట్రాక్ చేస్తుంది. ఇందులో ఆహారం, గృహనిర్వాహక ఖర్చులు, రవాణా, విద్య, ఆరోగ్యం వంటి అంశాలు ఉంటాయి. WPI మాత్రం టోకు మార్కెట్‌లో వస్తువుల ధరలను పరిగణనలోకి తీసుకుంటుంది. రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా (RBI) ద్రవ్యోల్బణాన్ని నియంత్రించడానికి CPIని ప్రధాన సూచికగా ఉపయోగిస్తుంది మరియు దానిని 4% ± 2% లోపు ఉంచడానికి ప్రయత్నిస్తుంది.
ద్రవ్యోల్బణం రకాలు
ద్రవ్యోల్బణం వివిధ రకాలుగా విభజించబడుతుంది:
- మితమైన ద్రవ్యోల్బణం (Moderate Inflation): ఇది 0% నుంచి 10% మధ్యలో ఉంటుంది. ఇది ఆర్థిక వృద్ధికి మంచిది ఎందుకంటే ఇది వినియోగాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది మరియు వ్యాపారాలు లాభాలు పొందడానికి సహాయపడుతుంది.
- అధిక ద్రవ్యోల్బణం (High Inflation): 10% కంటే ఎక్కువ. ఇది ఆర్థిక అస్థిరతను కలిగిస్తుంది. ఉదాహరణకు, 1970లలో భారతదేశంలో ద్రవ్యోల్బణం 20%కు చేరుకుంది.
- హైపర్ ఇన్‌ఫ్లేషన్ (Hyperinflation): నెలకు 50% కంటే ఎక్కువ పెరుగుదల. ఇది చాలా అరుదు మరియు దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థను నాశనం చేస్తుంది. ఉదాహరణ: జింబాబ్వేలో 2008లో ద్రవ్యోల్బణం బిలియన్ల శాతంలో ఉంది.
- స్టాగ్‌ఫ్లేషన్ (Stagflation): ద్రవ్యోల్బణం మరియు ఆర్థిక మందగమనం (unemployment) ఒకేసారి జరగడం.
ద్రవ్యోల్బణం కారణాలు
ద్రవ్యోల్బణం ఎందుకు వస్తుంది? ప్రధాన కారణాలు రెండు: డిమాండ్-పుల్ (Demand-Pull) మరియు కాస్ట్-పుష్ (Cost-Push).
- డిమాండ్-పుల్ ద్రవ్యోల్బణం: డబ్బు సరఫరా పెరిగినప్పుడు లేదా ప్రజల ఆదాయం పెరిగినప్పుడు వినియోగం పెరుగుతుంది. కానీ ఉత్పత్తి సామర్థ్యం అంతగా పెరగకపోతే ధరలు పెరుగుతాయి. ఉదాహరణ: COVID-19 తర్వాత భారతదేశంలో ప్రభుత్వ ఉత్తేజక ప్యాకేజీల వల్ల డిమాండ్ పెరిగింది.
- కాస్ట్-పుష్ ద్రవ్యోల్బణం: ఉత్పత్తి ఖర్చులు పెరిగినప్పుడు. ఉదాహరణకు, చమురు ధరలు పెరగడం, కార్మిక వేతనాలు పెరగడం లేదా సరఫరా గొలుసు సమస్యలు. 2022లో రష్యా-ఉక్రెయిన్ యుద్ధం వల్ల చమురు ధరలు పెరిగి ప్రపంచవ్యాప్త ద్రవ్యోల్బణం ఏర్పడింది.
ఇతర కారణాలు:
- మనీ సప్లై పెరుగుదల: రిజర్వ్ బ్యాంక్ అధికంగా నోట్లు ముద్రించడం.
- పన్నులు పెరగడం: GST లేదా ఇతర పన్నులు.
- సరఫరా ఆటంకాలు: వర్షాభావం వల్ల ఆహార ధరలు పెరగడం.
ద్రవ్యోల్బణం ప్రభావాలు
ద్రవ్యోల్బణం మంచి మరియు చెడు ప్రభావాలు కలిగిస్తుంది.
మంచి ప్రభావాలు:
- ఆర్థిక వృద్ధిని ప్రోత్సహిస్తుంది ఎందుకంటే ప్రజలు డబ్బు ఖర్చు చేయడానికి ప్రేరేపించబడతారు (డబ్బు విలువ తగ్గుతుందని తెలిసి).
- రుణగ్రహీతలకు లాభం: రుణాలు తీసుకున్నవారు తక్కువ విలువైన డబ్బుతో తిరిగి చెల్లించవచ్చు.
- వ్యాపారాలు లాభాలు పెంచుకోవచ్చు.
చెడు ప్రభావాలు:
- కొనుగోలు శక్తి తగ్గుదల: స్థిర ఆదాయం ఉన్నవారు (పింఛనుదారులు, ఉద్యోగులు) బాధపడతారు.
- అసమానత పెరుగుదల: ధనికులు ఆస్తులు (బంగారం, భూమి) కొని లాభపడతారు, పేదలు నష్టపోతారు.
- పొదుపు తగ్గుదల: బ్యాంక్ వడ్డీలు ద్రవ్యోల్బణం కంటే తక్కువగా ఉంటే పొదుపు ప్రోత్సాహం తగ్గుతుంది.
- వ్యాపార అనిశ్చితి: ధరలు అస్థిరంగా ఉంటే పెట్టుబడులు తగ్గుతాయి.
- దిగుమతులు ఖరీదు: రూపాయి విలువ తగ్గడం వల్ల.
భారతదేశంలో 2023-24లో ద్రవ్యోల్బణం సగటున 5.4%గా ఉంది, ప్రధానంగా ఆహార ధరల వల్ల. ఉల్లిపాయ, టమాటా వంటి కూరగాయల ధరలు రెట్టింపు అయ్యాయి.
ద్రవ్యోల్బణం నియంత్రణ చర్యలు
ప్రభుత్వం మరియు రిజర్వ్ బ్యాంక్ ద్రవ్యోల్బణాన్ని నియంత్రించడానికి వివిధ విధానాలు అమలు చేస్తాయి:
- మానిటరీ పాలసీ (Monetary Policy): రెపో రేటు పెంచడం ద్వారా రుణాలు ఖరీదు చేయడం, డబ్బు సరఫరా తగ్గించడం.
- ఫిస్కల్ పాలసీ (Fiscal Policy): పన్నులు పెంచడం, ప్రభుత్వ ఖర్చులు తగ్గించడం.
- సరఫరా నిర్వహణ: ఆహార ధరల కోసం బఫర్ స్టాక్‌లు (FCI ద్వారా), దిగుమతులు పెంచడం.
- ధర నియంత్రణ: అవసరమైన వస్తువులపై సబ్సిడీలు ఇవ్వడం.
ఉదాహరణకు, 2013లో RBI ద్రవ్యోల్బణం టార్గెటింగ్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌ను ప్రవేశపెట్టింది, ఇది ద్రవ్యోల్బణాన్ని 4%లో ఉంచడానికి సహాయపడుతుంది.
ముగింపు
ద్రవ్యోల్బణం ఒక సహజ ఆర్థిక ప్రక్రియ, కానీ అధికంగా ఉంటే దేశ ప్రజల జీవన ప్రమాణాలను ప్రభావితం చేస్తుంది. మితమైన ద్రవ్యోల్బణం ఆర్థిక వృద్ధికి అవసరం, కానీ దానిని నియంత్రణలో ఉంచడం ప్రభుత్వ బాధ్యత. ప్రజలుగా మనం ద్రవ్యోల్బణాన్ని అర్థం చేసుకుని, పొదుపు, పెట్టుబడులు (బంగారం, షేర్లు) ద్వారా దాని ప్రభావాన్ని తగ్గించుకోవచ్చు. భారతదేశం వంటి అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశంలో ద్రవ్యోల్బణం నియంత్రణ ఆర్థిక స్థిరత్వానికి కీలకం. ఇటీవలి సంవత్సరాలలో డిజిటల్ ఆర్థిక వ్యవస్థ, సరఫరా గొలుసు మెరుగుదలలు ద్రవ్యోల్బణాన్ని నియంత్రించడంలో సహాయపడుతున్నాయి. కానీ గ్లోబల్ సంఘటనలు (యుద్ధాలు, వాతావరణ మార్పులు) ఎల్లప్పుడూ సవాళ్లుగా ఉంటాయి.
